Στις επιστημονικές συζητήσεις μέσω Διαδικτύου του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Hellenic Electronic Center (www.greece.org) έγινε αναφορά στο άρθρο πρώην στελέχους της Κεντρικής Τραπέζης του Καναδά με τίτλο «Τράπεζα της Ελλάδος. Η Ανώνυμος Πολυμετοχική Εταιρεία». Δείτε το στη διεύθυνση http://spiros26.files.wordpress.com/2009/10/cf84cf81ceaccf80ceb5ceb6ceb1-cf84ceb7cf82-ceb5cebbcebbceacceb4cebfcf821.pdf
Με αφορμή το παραπάνω άρθρο και την έρευνά μου σχετικά με τις κεντρικές τράπεζες στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι σκόπιμο να γίνουν τα θέματα αυτά γνωστά σε κάθε ενδιαφερόμενο εντός και εκτός του Πανεπιστημίου. Γλωσσάριο όρων υπάρχει στο τέλος του μηνύματος για τη διευκόλυνσή σας.
Νομίζω ότι το ανωτέρω κείμενο του πρώην στελέχους της ΤτΚ είναι χρήσιμο και επίκαιρο, τουλάχιστον ως προς τα ερωτήματα που θέτει. Ίσως θα μπορούσαμε να αφαιρέσουμε κάποια σχόλια που του δίδουν τελικώς τη μορφή πολιτικής τοποθέτησης. Εντούτοις, ο πολιτικός τόνος του κειμένου δεν πρέπει να μας απασχολεί, καθώς έχουμε κουραστεί από τις δήθεν αντικειμενικές αναλύσεις της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης, που πολλές φορές είναι αυθαίρετες.
Όπως φάνηκε και από την παγκόσμια κρίση του 2008, το σύστημα της εποπτείας των τραπεζών και της κεφαλαιαγοράς μπορεί να πάσχει εν μέρει ή στο σύνολό του και να συμβάλλει στην κατάρρευση χωρών όπως, π.χ., η Ελλάδα. Η μελέτη του προβλήματος της αντιπροσώπευσης είναι απαραίτητη για την κατανόηση της λειτουργίας της οικονομίας, ειδικά όταν το πρόβλημα αυτό αναφέρεται σε νευραλγικούς τομείς όπως οι κεντρικές τράπεζες.
Το συγκεκριμένο θέμα της ΤτΕ έχει απασχολήσει και τον τύπο και μάλιστα χαρακτηριστικό είναι το άρθρο της εφημερίδας Καθημερινή, 15-4-2007, με τίτλο «Ο θολός ρόλος της ΤτΕ στο τραπεζικό σύστημα». Από πλευράς εταιρικής διακυβέρνησης νομίζω ότι η ΤτΕ αποτελεί πολύ ενδιαφέρον θέμα και το έχω δώσει για έρευνα σε πολλούς φοιτητές. Μεταξύ άλλων έχουμε ψάξει για την ιδιοκτησιακή δομή της ΤτΕ (δηλ. ποιοί είναι οι μέτοχοί της), τα οικονομικά στοιχεία της ΤτΕ (δηλ. τις λογιστικές καταστάσεις της) και τα χαρακτηριστικά κινδύνου - απόδοσης της ΤτΕ (δηλ. πώς εξελίσσεται η μετοχή της στο χρηματιστήριο).
Παρόλες τις προσπάθειές μας βρήκαμε αρκετά στοιχεία μόνο για το τρίτο ερώτημα. Γενικά, η μετοχή της ΤτΕ χαρακτηρίζεται από χαμηλό συστηματικό κίνδυνο και πολύ καλές αποδόσεις σε σχέση με τον γενικό δείκτη του Χρηματιστηρίου Αθηνών ή τον δείκτη των τραπεζών.
Όσον αφορά το θέμα των οικονομικών στοιχείων δεν κατέστη δυνατόν να βρούμε και πολλά στην αρχή, τουλάχιστον από πλευράς διαδικτύου. Ενδιαφέρον έχει ότι γύρω στον Νοέμβριο του 2010 είδαμε να εμφανίζονται και στην ιστοσελίδα της ίδιας της ΤτΕ οι οικονομικές καταστάσεις της, www.bankofgreece.gr, μετά την ενότητα «Δοκίμια Εργασίας». (Ενώ το σύνηθες στο διαδίκτυο είναι να υπάρχει συγκεκριμένη και πλήρης ενότητα ενημέρωσης επενδυτών.)
Ως προς το πρώτο ερώτημα για την ταυτότητα των μετόχων της ΤτΕ, δυστυχώς δεν υπάρχουν πληροφορίες. Η κριτική όμως για την έλλειψη αυτή εμποδίζεται από την ισχύουσα νομοθεσία, καθώς μια εισηγμένη εταιρεία οφείλει να δημοσιοποιεί μόνον τους μετόχους που κατέχουν πάνω από το 5% των μετοχών.
Ένα τέταρτο όμως ερώτημα, ίσως πιο στοιχειώδες, είναι: Γιατί μια κεντρική τράπεζα να είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο και να ανήκει σε ιδιώτες; Με άλλα λόγια, ποιά είναι τα οφέλη και οι τυχόν παρενέργειες που προσφέρει η ρύθμιση αυτή; Δημιουργείται επίσης η απορία αν υπάρχουν και άλλες κεντρικές τράπεζες στη Γη με παρόμοιο καθεστώς όπως η ΤτΕ.
Στην ιστοσελίδα της Τραπέζης Διεθνών Διακανονισμών (www.bis.org/cbanks.htm) παρατηρούμε ότι υπάρχουν τουλάχιστον 157(;) κεντρικές τράπεζες στον κόσμο. Έστειλα λοιπόν ένα ηλ. μήν. στις περισσότερες με το ερώτημα αν το μετοχικό τους κεφάλαιο ανήκει σε ιδιώτες ή στο Δημόσιο. Αυτές που μου απάντησαν ανέφεραν ότι δεν υπάρχουν μετοχές με τη συνήθη έννοια και η τράπεζα ή τέλος πάντων ο φορέας που ασκεί την εποπτεία των τραπεζών ανήκει στο κράτος.
Παγκοσμίως οι εισηγμένες σε χρηματιστήριο κεντρικές τράπεζες αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα. Αν δεν κάνω λάθος, υπάρχουν μόνο 4 εισηγμένες κεντρικές τράπεζες (δηλ. ποσοστό 2,5%): Η Τράπεζα της Ιαπωνίας, η Ελβετική Εθνική Τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα του Βελγίου και η Τράπεζα της Ελλάδος.
Το εύρημα αυτό αξίζει της προσοχής μας. Εκ πρώτης όψεως, οι τρείς πρώτες χώρες διαθέτουν πλούτο και εμπειρία αιώνων όσον αφορά τους θεσμούς και τη διακυβέρνηση και μπορούμε να υποθέσουμε ότι ξέρουν τι κάνουν. Η Ελλάδα πώς ταιριάζει στο υποσύνολο αυτό;
Πιο προσεκτική όμως ματιά στο σύνολο των τεσσάρων φανερώνει ότι οι δύο πρώτες χώρες έχουν το δικό τους νόμισμα και ισχυρή οικονομία που έχει αντέξει με επιτυχία σε παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις, ακόμη και σε πολέμους. Αντιθέτως, οι τελευταίες δύο χώρες, η Ελλάδα και το Βέλγιο, χρησιμοποιούν το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, το οποίο βρίσκεται εκτός της αποκλειστικής δικαιοδοσίας μιας επιμέρους χώρας. Η Ελλάδα έχει χρεωκοπήσει επί της ουσίας και βρίσκεται υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ, της ΕΕ και της ΕΚΤ, ενώ το Βέλγιο αντιμετωπίζει ακυβερνησία για πολλούς μήνες και υπάρχουν έντονες φήμες για διάλυση της χώρας.
Δεν υποννοώ ότι πρέπει να επιρρίψουμε ευθύνες σε θεσμούς από το γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες των δύο αυτών χωρών είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο. Απλώς πρέπει να διατυπωθεί το γεγονός ως μια ακόμη αξιοπερίεργη σύμπτωση για περαιτέρω μελέτη. Εν τούτοις, το ερώτημα παραμένει αλλά τώρα πλέον επιτακτικό: Η Ελλάδα πώς ταιριάζει στο υποσύνολο αυτό;
Υπενθυμίζεται ότι οι αρμοδιότητες της ΤτΕ είναι πολύ σημαντικές για το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μεταξύ άλλων, η ΤτΕ εποπτεύει τις ελληνικές τράπεζες και τις ασφαλιστικές, έχει την ευθύνη για την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής, διαχειρίζεται τα διαθέσιμα της ΕΚΤ στην Ελλάδα, είναι υπεύθυνη για τα συστήματα πληρωμών και ενεργεί ως ταμίας και εντολοδόχος του Ελληνικού Δημοσίου. Βλ. http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/responsibilities.aspx#eu1.
(Παρεμπιπτόντως, στην ΤτΕ ανήκει και το 60% του ταμείου εγγύησης καταθέσεων, www.hdgf.gr, που βεβαίως είναι λεπτομέρεια σε σχέση με τις άλλες αρμοδιότητες της ΤτΕ. Οι ερευνητές της τραπεζικής ίσως βρουν ενδιαφέρουσα τη θεωρητική εργασία http://www.aueb.gr/users/episcopos/Episcopos-2010-tel.pdf).
Αν ο ιδιωτικός χαρακτήρας των κεντρικών τραπεζών δημιουργεί τυχόν προβλήματα, δεν είναι βέβαιο ότι η κρατικοποίηση της ΤτΕ θα επιλύσει και το πρόβλημα της αντιπροσώπευσης. Το πρόβλημα αυτό απλώς θα αλλάξει μορφή μετά την κρατικοποίηση της ΤτΕ αν δεν υπάρξουν και οι ανάλογες μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπισή του. Οι κεντρικές τράπεζες σε όλον τον κόσμο έχουν υπερβολικά μεγάλη δικαιοδοσία που δεν αντισταθμίζεται πάντα από την απαραίτητη λογοδοσία στο λαό που υποτίθεται ότι υπηρετούν. Αυτό όμως είναι αντικείμενο άλλης έρευνας.
Ένα όφελος από την την ιδιωτική μορφή ενός εντολοδόχου του Δημοσίου είναι, κατά γενική ομολογία, η αποτελεσματική διαχείριση. Αυτό όμως ισχύει όταν υπάρχει μηχανισμός που να εγγυάται την ανταγωνιστικότητα του εντολοδόχου και όχι όταν αυτός γίνεται μονοπώλιο υπηρεσιών και καθεστώς όπως η ΤτΕ. Εξάλλου, αν πρόκειται για κρίσιμους τομείς όπως η εθνική άμυνα, το επιχείρημα υπέρ της ανάθεσής τους σε ιδιωτικές εταιρείες μάλλον προκαλεί το μειδίαμα τόσο των οικονομολόγων όσο και των στρατηγών. Ομοίως και για τους θεμελειώδεις τομείς της ενέργειας, ορυκτού πλούτου, κλπ, οι οποίοι παρατηρούμε να βρίσκονται, ευλόγως, υπό τον έλεγχο του Δημοσίου.
Μια από τις παρενέργειες που μπορεί να παρατηρηθούν στη συγκεκριμένη περίπτωση της ΤτΕ στον κρίσιμο τομέα είναι οι μέτοχοί της να κατέχουν εμπιστευτικές πληροφορίες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για κερδοσκοπία, π.χ., στις συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης (CDS, βλ. τη μετάφρασή μας στη Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org/wiki/Συμβάσεις_ανταλλαγής_κινδύνου_αθέτησης) Οι συμβάσεις αυτές που κυριάρχησαν στην πρόσφατη κρίση ενδέχεται να οδηγήσουν έναν επενδυτή να επιδιώκει την πτώχευση μιας εταιρείας ή χώρας, όπως η Ελλάδα.
Συνεπώς η περίπτωση της ΤτΕ πρέπει να μας απασχολήσει όλους. Ακόμη και αν δεν υπάρχει ζήτημα νομιμότητας με το τρέχον καθεστώς της, υπάρχει σωρεία ενδεχομένων προβλημάτων αντιπροσώπευσης που αφορούν στην εύρυθμη λειτουργία και εποπτεία της κεφαλαιαγοράς και του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού συστήματος, όχι μόνον της Ελλάδος αλλά και της Ευρώπης. Φυσικά απαιτούνται περισσότερες μελέτες, για να εξαχθούν στέρεα συμπεράσματα.
Γλωσσάριο
Σύμβαση ή συμβόλαιο. Στα οικονομικά η σχέση μεταξύ δύο οντοτήτων (ατόμων, εταιρειών, κρατών, κλπ.) μέσω της οποίας οι οντότητες συμφωνούν ρητώς ή εμμέσως για διάφορες ενέργειές τους. Π.χ., εταιρεία - εργαζόμενος, διευθυντής - υποδιευθυντής, εταιρεία - καταναλωτής, τράπεζα - δανειζόμενος, πολιτικός - ψηφοφόρος, καθηγητής - φοιτητής.
Εταιρική Διακυβέρνηση: Αντικείμενο των ευρυτέρων οικονομικών και νομικών επιστημών, με θέμα μελέτης όλο το πλέγμα των συμβάσεων, από τις οποίες απαρτίζεται μια εταιρεία.
Πρόβλημα αντιπροσώπευσης: Στην οικονομική θεωρία της αντιπροσώπευσης αναλύονται συμβάσεις στις οποίες υπάρχει ένας εντολέας, π.χ., ο μέτοχος μιας εταιρείας και ένας εντολοδόχος, π.χ., ο γενικός διευθυντής. Επειδή ο εντολοδόχος γνωρίζει περισσότερα από τον εντολέα για το έργο που πρέπει να παραχθεί, όταν παραστεί ευκαιρία, αλλάζει στρατηγικώς τη συμπεριφορά του μετά τη σύναψη της σύμβασης και μπορεί να ενεργήσει εις βάρος του εντολέα. Παράδειγμα είναι η σχέση Δημοσίου - Κεντρικής Τραπέζης, στην οποία προφανώς ο εντολοδόχος είναι η ιδιωτική Κεντρική Τράπεζα.
Συστηματικός κίνδυνος. Ο κίνδυνος ζημίας που αντιμετωπίζει ο επενδυτής από τις διακυμάνσεις στην τιμή μιας μετοχής, μπορεί να μειωθεί στο ελάχιστο με ταυτόχρονη επένδυση μικροτέρων ποσών σε πολλές διαφορετικές μετοχές. Συστηματικός είναι ο ελάχιστος κίνδυνος που χαρακτηρίζει τη μετοχή και δεν μπορεί να εξαλειφθεί περαιτέρω.
Αθήνα, 1/2/2011.
Αθανάσιος Επίσκοπος
Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Λόγιος Ερμής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου