Δημοκρατία και Πόλη

Αθήνα και Ελλάδα.

Η ερμηνεία του Ελληνικού Θαύματος παραμένει απροσπέλαστη. Και ο όρος «θαύμα» μονάχα αποδείχνει πως το αρχαιο-ελληνικό επίτευγμα είναι κάτι το ανεξήγητο, το αδόκητο, το αναπάντεχο, έξω από τους γνωστούς κανόνες, μακριά από τους πολυπατημένους δρόμους.
Εδώ και 2500 χρόνια η Δημοκρατία είναι η μεγάλη αγνοούμενη. Κορυφαίοι ελληνιστές, Έλληνες και ξένοι, αντιπαρέρχονται την κλήρωση, αν και συχνά μιλάνε για τη Δημοκρατία. Το να αναφέρεσαι όμως στη Δημοκρατία, χωρίς να μιλήσεις για την κλήρωση είναι σα να θέλεις να κάνεις σκορδαλιά χωρίς σκόρδο!… Κατ’ ουσία οι πολυποίκιλοι μελετητές καθώς και οι πολυπράγμονες θαυμαστές του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού ποτέ δεν απέδωσαν το μεγαλείο του Ελληνισμού στο πολίτευμά του, δηλαδή στη Δημοκρατία που με βάση την κλήρωση δε χώριζε τους πολίτες σε άρχοντες και αρχόμενους. Οι πολυποίκιλοι μελετητές καθώς και οι πολυπράγμονες θαυμαστές του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού αγνοούν ή καθυβρίζουν την κλήρωση και αφαιρούν από τη Δημοκρατία το θεμέλιο λίθο της. Τι να ξέρουν τάχα από Δημοκρατία; Τι να ξέρουν τάχα από Ελλάδα; Σκορδαλιά δίχως σκόρδο!…

Επομένως το πυκνό στίφος των εχθρών της Δημοκρατίας βρίσκεται στις τάξεις των διανοουμένων. Αν οι διανοούμενοι το ήθελαν, ο κόσμος θα είχε στραφεί προς τη Δημοκρατία και θα είχε αλλάξει, θα είχε βελτιωθεί. Οι διανοούμενοι όμως φαίνεται πως κατά βάθος φοβούνται ότι, με την κλήρωση και τη Δημοκρατία, θα χάσουν την αίγλη και το γόητρό τους καθώς και τα προνόμια που πηγάζουν από αυτά. Κι αυτό το φοβούνται οι διανοούμενοι περισσότερο από όσο φείδονται οι πλούσιοι τον πλούτο τους! Τελικά φαίνεται πως τη Δημοκρατία την καταπολεμούν κυρίως οι διανοούμενοι κι άδικα εκτοξεύεται -κι αρκετά συχνά μάλιστα- από διάφορους «προοδευτικούς διανοούμενος» μια τέτοια κατηγόρια ενάντια στους πλουτοκράτες. Με τους πλουτοκράτες η Δημοκρατία μπορεί να έρθει σε συνεννόηση, με τους διανοούμενους είναι από δύσκολο μέχρι απίθανο. Κι ας «διαρρηγνύουν τα ιμάτιά» τους ότι είναι δημοκράτες. Οι πλουτοκράτες δε θα ενοχληθούν και τόσο από την κλήρωση κι όπως αρκετά συχνά προέρχονται από λαϊκά στρώματα -εδώ στην Ελλάδα τουλάχιστο- την κλήρωση δε θα την έβλεπαν με κακό μάτι. Αντίθετα για τους διανοούμενους η κλήρωση είναι συνήθως ό,τι το κόκκινο πανί για τον ταύρο. Όμως για τους Αρχαίους Έλληνες, που εφεύραν και εφάρμοσαν το δημοκρατικό πολίτευμα, Δημοκρατία δεν υπάρχει, όπου δεν υπάρχει κλήρωση.

Και οι Δυτικο-Ευρωπαίοι διανοούμενοι και ερευνητές έχουν κάθε λόγο να αγνοούν τη Δημοκρατία και συχνά να προκρίνουν τη Σπάρτη από την Αθήνα. Γιατί, δείχνοντας την προτίμησή τους για την Ολιγαρχία, αφήνουν τους αναγνώστες και μαθητές και γενικά ακροατές τους να νομίσουν πως η Ολιγαρχία και η Μοναρχία είναι το καλύτερο πολίτευμα. Και συχνά υμνούν απροκάλυπτα τους διάφορους μονάρχες Έλληνες και Ρωμαίους και προσπαθούν να αποδείξουν πως και ο Περικλής ήταν ένα είδος μονάρχη, στηριγμένοι στη γνωστή ρήση του μεγάλου ιστορικού: «Λόγωι μὲν δημοκρατία, ἔργωι δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή.» (Θουκ. Β, 65, 10). Όλοι όμως αυτοί λησμονούν θελημένα πως ο μεγάλος ιστορικός ήταν ορκισμένος ολιγαρχικός και καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο για ελλιπή εκπλήρωση των στρατηγικών του καθηκόντων και πως επανήλθε στην Αθήνα κατά την οκταμηνία των Τριάντα Τυράννων, μια και ήταν «φίλα διακείμενος προς αυτούς», και ξανάφυγε από την πόλη του με την πτώση τους. Γιατί η αμνηστία που δόθηκε μετά την πτώση των Τριάντα Τυράννων και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 403 π.Χ., το Θουκυδίδη δεν τον περιλάμβανε: φαίνεται πως η κατηγορία για προδοσία στην Αμφίπολη, το 424 π.Χ., κρίθηκε μη αμνηστευτέα. Άλλωστε η αμνηστία του 403 π.Χ. αφορούσε μόνο όσους είχαν πάρει μέρος στον εμφύλιο που αποτέλεσμα είχε την πτώση των Τριάντα Τυράννων.

Κι ακόμα ποτέ όλοι αυτοί οι ελληνιστές και «ελληνίζοντες» δε θέλησαν να δουν πως η Δημοκρατία ήταν πάντα σε ακμή στην Αθήνα -και τον καιρό του Περικλή- και κλήρωνε τα 98% των αρχόντων της, ενώ εξέλεγε μόνο το 0,6%. (Το 1,4% των αρχόντων διορίζονταν από άλλους κληρωτούς άρχοντες και τελείωνε η θητεία τους μαζί με τη θητεία εκείνων που τους διόρισαν.) Ο Περικλής ήταν μέσα στο 0,6%. Η συνεχής εκλογή του δε στάθηκε εμπόδιο να του επιβληθεί πρόστιμο (Θουκ. Β, 65, 3). Η κλήρωση δεν καταργήθηκε ποτέ στην Αθήνα από τους Αθηναίους. Την κατάργησε το 322 π.Χ. ο Μακεδόνας Αντίπατρος.

A. KONTOΣ
φιλόλογος-γλωσσολόγος, νομικός, δρ. κοινωνικής ιστορίας του πανεπιστημίου Παρίσι 8 (Université Paris VIII) Γαλλία
(Πρόταση για πειραματική αναγέννηση του θεσμού των αυτόνομων πόλεων. Ο πολυκεντρισμός.)

Εδώ το πλήρες άρθρο.