Για ποια (αραβική) Δημοκρατία;

Η διεθνώς κακοποιημένη έννοια της "Δημοκρατίας", έστω και καθυστερημένα, φαίνεται πως χτυπά δυνατά την πόρτα στο πολιτειακό γίγνεσθαι του αραβικού κόσμου. Μία έννοια άγνωστη για τις κατά τόπους αραβικές κοινωνίες, οι οποίες ακόμα δεν έχουν καταλήξει τι ακριβώς σημαίνει γι'αυτές αυτή η τόσο πολυδιαφημισμένη μορφή διακυβέρνησης.

Αλήθεια, είναι δυνατόν να επιλέξεις  ενσυνείδητα κάτι το οποίο ποτέ δεν γνώρισες τι ακριβώς είναι;

"αραβικού τύπου δημοκρατία" vs. "δυτικού τύπου δημοκρατία"

Το πρώτο πείραμα εκδημοκρατισμού στον αραβικό κόσμο ήταν δυτικής εμπνεύσεως και εφαρμόσθηκε στον Λίβανο. Μία χώρα που στην πορεία της Ιστορίας της φάνηκε να συγχέει τη Δημοκρατία με τον εθνοτισμό. Το νεοαποικιακής παραγωγής Σύνταγμα της χώρας ενίσχυε αυτή την πολύ σημαντική σκόπιμη σύγχυση, και μετέπειτα έθεσε τις βάσεις για τον εμφύλιο σπαραγμό που δεν άργησε να εκδηλωθεί.

Κάθε κόμμα αντιπροσώπευε και συνεχίζει να αντιπροσωπεύει τις μερίδες των πολιτών που το ίδιο το πολίτευμα ήθελε να διαιρούνται σε θρησκείες, θρησκευτικά δόγματα, καταγωγή και οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό θα προσέθετε την ιδιότητα του 'απλού λιβανέζου πολίτη'. Σαν να μην έφτανε όλη αυτή η ηθελημένη συνταγματικά διαίρεση της τοπικής κοινωνίας, προστέθηκε και η έννοια του 'κομματικού στρατού'. Έτσι, κάθε πολιτικό κόμμα, εάν δεν συμπληρωνόταν και από το αντίστοιχο στρατιωτικό του σκέλος - στην ουσία ήταν αδύνατον να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις. Ο κρατικός στρατός  μοιραίως έβλεπε τις κατά καιρούς εθνοτικές διαμάχες να διαδραματίζονται ερήμην του και οι πολίτες να προστρέχουν στις  ισχυρότερες 'εθνοτικοθρησκευτικές πολιτοφυλακές' που στην ουσία σαμπόταραν την κρατική κυριαρχία όταν δεν τους εξυπηρετούσε, ή αντιθέτως, την ενίσχυαν όταν η κρατική εξουσία ελεγχόταν από ημετέρους. 

Δεν είναι καθόλου ανεξήγητο γιατί το λιβανικό μοντέλο αραβικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας απέτυχε παταγωδώς, παίρνοντας μαζί του χιλιάδες ανθρώπινα θύματα, αφήνοντας ουσιαστικά ανοχύρωτη μία κρατική οντότητα, προσελκύοντας εξωτερικούς εχθρούς και καθιστώντας τον Λίβανο το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα προς αποφυγή σε όλον τον αραβικό κόσμο. Ακόμα περισσότερο : το φόβητρο κάθε μέσου άραβα πολίτη ήταν ακριβώς αυτή η  αυτοκαταστροφική πρακτική της Λιβανικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, στη δικαιοδοσία της οποίας η καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων ήταν επιεικώς αφόρητη επί δεκαετίες.

Έτσι, πολύ απλά και πολύ νωρίς, η εφηρμοσμένη αραβικού τύπου "Δημοκρατία" έβγαλε  πολύ άσχημο όνομα στον αραβικό κόσμο, με όλα όσα διαδραματίσθηκαν και συνεχίζουν να διαδραματίζονται σε αυτήν τη μικρή και ουσιαστικά ανοχύρωτη χώρα, εσωτερικά και εξωτερικά.

Η δεύτερη χρονικά απόπειρα εισαγωγής δημοκρατικών θεσμών στην αραβική κοινωνία πραγματοποιήθηκε σε ένα κράτος που ..δεν είναι αραβικό : στο Ισραήλ -κι ας ακούγεται  αιρετικό αυτό το συμπέρασμα στα αμύητα αυτιά-. 

 προεκλογική αραβική αφίσα του αριστερού ισραηλινού κόμματος Μαπάι (1952)

Το 20% των ισραηλινών πολιτών είναι Άραβες, στους οποίους περιλαμβάνονται σουνίτες μουσουλμάνοι, δρούζοι και χριστιανοί. Το ισραηλινό πολιτικό σύστημα, από την απαρχή της δημιουργίας του, διέφερε δραστικά από τα πολιτεύματα της περιοχής, αφού δεν γνώρισε ποτέ μέχρι σήμερα δικτατορία. Εν μέσω πολέμων οι εκλογές διεξάγονταν κανονικά, το σύστημα της απλής-απλούστατης αναλογικής και σε ενιαία εκλογική περιφέρεια δεν μεταβλήθηκε ποτέ και η συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων της χώρας σχηματιζόταν από συνασπισμούς πολιτικών κομμάτων. Το αραβικό στοιχείο -παράλληλα με το εβραϊκό- σχημάτισε δικά του κόμματα και δημοτικές παρατάξεις, ενώ ανέπτυξε τη δική του ρητορική υπό αντίξοες γι'αυτό συνθήκες.

Η κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Γάζας έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τους αραβικής καταγωγής ισραηλινούς πολιτικούς και συχνά οι αντιεβραϊκές τους θέσεις ακούστηκαν δυνατά στο ισραηλινό κοινοβούλιο, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις στο εβραϊκό στοιχείο που απαρτίζει το υπόλοιπο 80% των πολιτών της χώρας. Οι άραβες ισραηλινοί πολιτικοί συχνά βρίσκονται να ακροβατούν ανάμεσα στην πίστη τους στην ισραηλινή κρατική μηχανή και τη φωνή των ομοεθνών ψηφοφόρων τους. 

Με δεδομένη την ιδιαίτερη πολιτική κατάσταση, σε καμμία περίπτωση δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η αραβική μειονότητα του Ισραήλ απολαμβάνει πλήρως τα αγαθά της "Δημοκρατίας", αφού οι αραβικοί κομματικοί μηχανισμοί βρίσκονται μονίμως στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της χώρας. Απόδειξη : ποτέ κανένα αραβικό κόμμα δεν κυβέρνησε σε κάποια από τις πάμπολλες κυβερνήσεις συνασπισμού. 

Από την άλλη όμως, όλα τα μη θρησκευτικά και εβραιοκρατούμενα κόμματα εξουσίας λειτουργούν τοπικές επιτροπές στις αραβικές πόλεις εντός της ισραηλινής επικράτειας, οι οποίες απαρτίζονται 100% από αραβικής καταγωγής ισραηλινούς υπηκόους. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ όλα στα χαρτιά 'λειτουργούν' κανονικά, η πραγματικότητα της ισραηλινής κατοχής και η συνεχής ένταση στα σύνορα της χώρας αναιρούν σε μεγάλο βαθμό όσα ένα δημοκρατικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα θα μπορούσε να προσφέρει σε όλους τους πολίτες του -ανεξάρτητα από τη γλώσσα, τη θρησκεία και την εθνοτική του προέλευση.

Το τρίτο πείραμα εκδημοκρατισμού στον αραβικό κόσμο έρχεται κι αυτό βάσει εξωτερικών κελευσμάτων. Το Ιράκ βιώνει και αυτό με τη σειρά του το δράμα του δικού του εκδημοκρατισμού.
Όπως περίπου και ο Λίβανος, έτσι και το Ιράκ από ενιαία κρατική οντότητα, βάσει του μετακατοχικού του Συντάγματος μετατράπηκε σε ένα σύνολο από εθνοτικά καντόνια, όπως απαίτησαν οι ΗΠΑ - και βέβαια πάντα με τη σύμφωνη γνώμη της Δύσης. 

Έτσι, μετά και την επίσημη αποχώρηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων, η ιρακινή κοινωνία -ύστερα από την καταπίεση του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν, τον 10ετή πόλεμο με το Ιράν αλλά και την αμερικανική κατοχή- ξέσπασε σε εθνοτικές διαμάχες στο όνομα πάντα μιας "Δημοκρατίας", στην οποία ουδέποτε πίστεψε. Ο εθνοτισμός, είτε με βάση τη θρησκεία, είτε με βάση τη γλώσσα ή την καταγωγή, μετάλλαξε το δημοκρατικό ιδεώδες και οδήγησε στη σταδιακή αυτοαπομόνωση του κουρδικού Βορρά, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες της μελλοντικής απόσχισής του από την υπόλοιπη χώρα -αν κάτι τέτοιο στην ουσία δεν έχει ήδη συμβεί. 

Από την άλλη, η Ιορδανία, το Μαρόκο, το Μπαχρέην, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και -εσχάτως μόνο- το Κατάρ και το Κουβέιτ υιοθέτησαν στοιχεία από τις δυτικές βασιλευόμενες δημοκρατίες -τύπου Ηνωμένου Βασιλείου-, χωρίς όμως να αποψιλώσουν τον Μονάρχη από τις εκτελεστικές του αρμοδιότητες. Ο Μονάρχης διοικεί και ασκεί πολιτική. Η Κυβέρνηση διορίζεται/εκτελεί/παύεται από το Παλάτι και το Κοινοβούλιο "συμβουλεύει", αφού προηγουμένως έχει διορισθεί ή εν μέρει εκλεγεί, με διαδικασίες αμφίβολης αξιοπιστίας -με φωτεινή εξαίρεση τις εκλογικές διαδικασίες στο Μπαχρέην-. 

Τα κόμματα δεν προστατεύονται πλήρως ως πολιτειακός θεσμός ή αναγνωρίζονται υπό αυστηρές προϋποθέσεις και εφόσον εγκριθεί το ιδεολογικό τους υπόβαθρο από τον Μονάρχη. 

Μία 'Δημοκρατία'  ψευδεπίγραφη και υπό μοναρχική σκέπη.

Το ιδιότυπο 'δημοκρατικό' μοντέλο της κομματικής μονοκρατορίας επιλέχθηκε από την Τυνησία του Μπεν-Αλί, την Αίγυπτο του Μουμπάρακ, την Αλγερία του Μπουντιφλίκα, την Υεμένη του Αλ-Σάλεχ και τη Συρία της οικογένειας Άσαντ. 

Τα σοβιετικού τύπου και εμπνεύσεως συνταγματικά τους κείμενα θεώρησαν ως ιδεολογική τους αφετηρία το αξίωμα ότι ο λαός ως σύνολο εκπροσωπείται από το κυρίαρχο Ένα Κόμμα που προστατεύει όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Αρχικά μάλιστα, προβλήθηκε το νασερικής εμπνεύσεως ιδεολόγημα περί 'Παναραβισμού', το οποίο αποδείχθηκε περισσότερο προσωποπαγές απ'όσο θα έπρεπε, εκτός του ότι δεν συνέφερε καθόλου τις προτεραιότητες της Δύσης αλλά και την πολυποικιλότητα των υπόλοιπων αραβικών καθεστώτων.

απόσπασμα από το ντοκυμαντέρ του BBC "Egypt, we're watching you", με μαρτυρίες παρατηρητών της διαδικασίας των κοινοβουλευτικών εκλογών στη χώρα το 2005.

Ο "Ηγέτης" εκλέγεται και επανεκλέγεται, ο γιος ή ο στενός συνεργάτης του Ηγέτη διαδέχεται τον Ηγέτη-πατέρα ή τον Ηγέτη-προϊστάμενό του, ενώ από οικονομικοκοινωνικής άποψης, η ιδιωτική πρωτοβουλία ενθαρρύνεται, και αντίστοιχα  κηρύσσονται παράνομες οι ισλαμιστικές φωνές -οι οποίες εμμέσως πλην σαφώς, θεωρούν ότι η κρατική εξουσία δεν είναι δυνατόν να υπερέχει έναντι του Θείου Νόμου. Αντιπολίτευση δεν υπάρχει ούτε ως έννοια ούτε ως θεσμός, ή -στις περιπτώσεις που ίσως αναγνωρισθεί- τότε στην ουσία δεν εκπροσωπεί την πραγματική αντιπολιτευόμενη μερίδα του λαού, αφού αυτή εκφράζεται από πολιτικές παρατάξεις που έχουν τεθεί εκτός νόμου -και διώκονται. Κι όσο για τις εκλογές, αυτές πραγματοποιούνται ξανά και ξανά, αλλά τα αποτελέσματα είναι γνωστά πολύ πριν ανοίξουν ή κλείσουν οι κάλπες.. 

Σταθερότητα -εγγυημένη. 
'Δημοκρατία' όμως, ουσία ανύπαρκτη. 

Η Λιβύη αποτελεί όντως μία κατηγορία από μόνη της. 

Η "Λαϊκή Τζαμαχιρία" του Καντάφι στην ουσία αποτύπωσε στον 'Οργανωτικό Νόμο' της την πραγματικότητα της τοπικής κοινωνίας και έως ενός σημείου, υπήρξε όντως ειλικρινής στην πρόθεσή της να μην εισαγάγει θεσμούς και διαδικασίες που δεν ανταποκρίνονταν στην λιβυκή πραγματικότητα. 

Έτσι, οι έννοιες του 'Κοινοβουλίου', των 'πολιτικών κομμάτων' ή της 'αρχής της δεδηλωμένης' παρέμειναν άγνωστες εδώ και 42 χρόνια που κυβερνά τη χώρα ο συνταγματάρχης Καντάφι. Οι τοπικές φυλές και η έννοια της διευρυμένης κοινωνικά 'οικογένειας' ήταν και συνεχίζουν να είναι οι ρυθμιστές των εσωτερικών ισορροπιών.

πρόσφατη συνέντευξη του Συνταγματάρχη Καντάφι στο πανευρωπαϊκό τηλεοπτικό κανάλι Euronews

Η Τζαμαχιρία (μτφ. "Λαοκρατία") ορίζει την ύπαρξη πολλών τοπικών συμβουλίων και ακόμα περισσότερων επιτροπών και υποεπιτροπών σε τοπικό επίπεδο. Όλες αυτές οι λαϊκές συνελεύσεις έχουν απώτερο σκοπό την πραγμάτωση της πολιτικής θεωρίας που αποτυπώνεται στο Πράσινο Βιβλίο του Μουάμαρ Καντάφι, του εμπνευστή αυτής της ιδιότυπης μορφής πολιτεύματος. Ένα πολίτευμα που τελεί υπό αίρεση -αφού το ίδιο ορίζει ότι η χώρα διανύει μία 'Επανάσταση' που κάποτε θα πραγματώσει τους σκοπούς του ιδεώδους της Λαοκρατίας.. 

Ένα πολίτευμα που πολύ έξυπνα, υπό την ιδιότητα του 'μέλους των τοπικών επιτροπών' κατέστησε 'συνενόχους' τους πολίτες του σε ο,τιδήποτε δεν λειτουργούσε καλά, αφού ημέτεροι εξυπηρετούνταν από ημέτερους μέσα από υποεπιτροπές υποεπιτροπών. 

Και στην πράξη: ο Ηγέτης δεν ελέγχεται από κανέναν. 

Εσχάτως μάλιστα,  βομβαρδίζει τους ίδιους τους πολίτες του..!

ο Συνταγματάρχης Μουάμαρ Καντάφι με ομπρέλα, αφού διέταξε να βομβαρδιστούν από τη λιβυκή πολεμική αεροπορία οι πολίτες της ίδιας του της χώρας. (22.2.2011)

 

Πρωτοφανής μορφή 'λαϊκής κυριαρχίας' !  

Και καλό θα ήταν να θυμόμαστε ότι κάποτε, η επίσημη και δημοκρατικά εκλεγμένη Ελληνική ηγεσία της δεκαετίας του '80 δήλωνε καταγοητευμένη από τη.. Λαϊκή Σοσιαλιστική Λιβυκή Τζαμαχιρία..

Δεν θα ήταν υπερβολή να επισημανθεί τελικά ότι ο Σουλτάνος του Ομάν, Καμπούς μπιν Σαΐντ, σε σχέση με τους υπόλοιπους Ηγέτες, Μονάρχες και Προέδρους του σημερινού αραβικού κόσμου, αποδεικνύεται ως ο πλέον συνεπής στις πράξεις και στις προθέσεις του. 

Το Σουλτανάτο του Ομάν δεν ισχυρίσθηκε ποτέ ότι πραγματώνει κανενός είδους 'Δημοκρατία'. Ο Σουλτάνος δεν αποφασίζει, αλλά διατάζει. Δεν επιλέγει, αλλά διορίζει. Δεν ζητά παραίτηση, απλώς καταργεί και απολύει. Δεν ρωτά ποτέ - Ανακοινώνει. 

Και ο έλεγχος των Στενών του Ορμούζ, στην είσοδο προς τον Περσικό Κόλπο, δεν αφήνει κανένα περιθώριο ρίσκου στη Δύση για εκδημοκρατικές αλλαγές εκ μέρους του Σουλτανάτου.

Ειλικρινής επίσης είναι και η Σαουδική Αραβία, η οποία ούτε αυτή ποτέ ισχυρίσθηκε ότι  επιθυμεί να εκδημοκρατισθεί ή να πείσει για κάτι τέτοιο τους πολίτες της.  Οι φυλές και οι διευρυμένες οικογένειες υπάγονται στο Παλάτι, η αίγλη του οποίου δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Άλλωστε, η Σαουδική Αραβία δεν είναι μόνο θεματοφύλακας των Ιερών Τόπων της Μέκκας και της Μεδίνας - είναι θεματοφύλακας του μεγαλύτερου όγκου πετρελαϊκών αποθεμάτων στην περιοχή. Το μόνο μέχρι τώρα πιθανό εμπόδιο στη σταθερότητα του Βασιλείου: η συμπαγής σιιτική μειονότητα στις ανατολικές επαρχίες της χώρας και ίσως τα εσωτερικά προβλήματα συνοχής στο Μπαχρέην, σε συνδυασμό με την ολοένα και περισσότερο διαφαινόμενη εμφύλια κρίση στη γειτονική Υεμένη

Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο, η έννοια της 'Δημοκρατίας' ποικίλει σε κάθε μία από τις εξεγερμένες κοινωνίες των αραβικών χωρών, που μοιάζουν να έχουν όλες καταληφθεί από κοινό επαναστατικό παραλήρημα.

Ένα παραλήρημα που αρχίζει από κάποια κεντρική πλατεία, ύστερα εξαπλώνεται στις γύρω γειτονιές, γεμίζει το twitter, το facebook και τα κινητά τηλέφωνα... 

Ένα παραλήρημα που μιλά για 'Δημοκρατία'.

Και μετά;

Θα έρθει μήπως τελικά η 'Δημοκρατία';

Κι αν ναι, τότε.. ποιά 'Δημοκρατία';

Ποιά απ'όλες;

Τηλεοπτική εκπαιδευτική εκπομπή της Encyclopedia Britannica για το λήμμα "Δημοκρατία", παραγωγής 1945. 
Αξίζει να το δείτε ολόκληρο. 

Πηγή: ΑΛΛΟΥ ΚΙ ΑΛΛΟΥ