Μνήμες

Γέφυρα ανάμεσα στις τραγωδίες του Ελληνισμού

Οι παιδικές μου μνήμες από το παμπάλαιο σπίτι στον Άγιο Στέφανο, που οι Τούρκοι το λένε σήμερα Γεσιλκιοϊ, πράσινη γειτονιά, τείνουν πια να ξεφτίσουν… Τρία καλοκαιρινά ταξίδια έκανα ως παιδί στην Πόλη «για να δούμε τους θείους… Το τρίτο ταξίδι το θυμάμαι καλύτερα, ως γυμνασιόπαιδο, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980…

Ο θείος Λεωνίδας, ένας ομορφάντρας, που επέμενε να φοράει κοστούμι ακόμα και μέσα στο σπίτι, με έβαζε να κάθομαι κοντά του, με ρωτούσε «καλά διαβάζεις;» (παραξενεύτηκα στην αρχή, μέχρι να μάθω πως ακριβής μετάφραση της τουρκικής ερώτησης… πώς πάει στο σχολείο) και όταν του εξιστορούσα τι είχα μάθει εκείνη τη χρονιά με ρωτούσε: «Τζιέρι μου, μήπως ξέχασες κάτι;
Για τα Σεπτεμβριανά δεν σας είπαν τίποτα οι μπουνταλάδες εκεί στην Αθήνα»;
Την πρώτη φορά που με ρώτησε τα’ χασα. Ποια Σεπτεμβριανά;
Όχι, του αποκρίθηκα.
Κι αυτή ήταν η στερεότυπη απάντηση μου κάθε φορά που τον έβλεπα και με ρωτούσε, μέχρι που έκλεισε τα μάτια του.
Τίποτα δεν μας είπαν.
Έπρεπε να τα μάθουμε μόνοι μας…

Τα Σεπτεμβριανά είναι η γέφυρα ανάμεσα στις τραγωδίες του Ελληνισμού, την κατοχή και τον εμφύλιο στην Ελλάδα και την εισβολή στην Κύπρο.
Στις 6 Σεπτεμβρίου 1955 ο μέχρι τότε αντιστεκόμενος ελληνισμός της Πόλης δέχτηκε τέτοιο σκληρό χτύπημα, που ποτέ δεν ορθοπόδησε.
Η αρχή το τέλους για την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης σήμανε στις 6 Σεπτεμβρίου 1955.




Πέρασαν πολλά από το 1923

Από το 1923 και την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης που υποτίθεται ότι ¨προστάτευε¨ τις μειονότητες που θα εξαιρούνταν από την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, η ζωή των Ρωμιών της Πόλης πέρασε από πολλά βάσανα μέχρι το τελειωτικό χτύπημα.
Ακόμα και αν οι περισσότεροι κάτοικοι την εγκατέλειψαν (ο ελληνικός πληθυσμός έφτανε περίπου στις 300.000 πριν την ίδρυση του τουρκικού κράτους, η συνθήκη αφορούσε περίπου 100.000 Τούρκους υπηκόους Ελληνικής καταγωγής και 26.000 Έλληνες) ήταν μία μειονότητα ¨λειτουργική¨.
Με τα σχολεία της, τα μαγαζιά της, τις εκκλησίες της, την γερή οικονομική της δύναμη.
Δεν είχε ανάγκη κανέναν, αν και η ζωή τους γινόταν όλο και πιο δύσκολη.
Οι Ρωμιοί της Πόλης ζούσαν με τον φόβο της απέλασης ή, της κατάσχεσης της περιουσίας τους για ασήμαντες αφορμές, υποχρεώνονταν να εξασκούν συγκεκριμένα επαγγέλματα και προσπαθούσαν να αντιπαρέλθουν τα προβλήματα που δημιουργούνταν κάθε ημέρα με τα σχολεία τους, τα ιδρύματά τους (μέχρι και παρεμβάσεις στις εκλογές επιχειρούσαν οι τουρκικές αρχές).

Το 1941, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου στρατολογήθηκαν 20 κλάσεις ομογενών και στάλθηκαν στα βάθη της Ανατολίας στα διαβόητα τάγματα εργασίας (amele taburlari), όπου έσπαγαν πέτρες και άνοιγαν δρόμους σε ακραίες καιρικές συνθήκες.
Κάποιοι άφησαν εκεί τα κόκαλά τους, όσοι επέστρεψαν ήταν σε κακά χάλια, κάποιοι ανίκανοι καν να εργαστούν από τις κακουχίες.

Το μέτρο, πάντως που τσάκισε τον ελληνισμό ήταν και οικονομικό, η λεγόμενη ¨φορολογία περιουσίας¨, που οι Πολίτες την έλεγαν βαρλίκι, από την τούρκικη λέξη για το φόρο.
Ο φόρος που πλήρωναν ήταν πολλαπλάσιος απ΄ αυτόν που αναλογούσε στους Τούρκους με ανάλογη περιουσία, με συνέπεια την οικονομική εξόντωσή τους.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του τουρκικού κράτους κάποια στιγμή πλήρωναν το 20% της συνολικής φορολογίας, αν και αποτελούσαν το 0,5% του πληθυσμού.



Το ύπουλο σχέδιο με το προξενείο της Θεσσαλονίκης

Αιτίες για τον ξεριζωμό των Ρωμιών της Πόλης υπήρξαν πολλές.
Η εχθρική ατμόσφαιρα καλλιεργούνταν ήδη από τον Απρίλιο του 1955, όταν ξεκίνησε στην Κύπρο ο αγώνας της ΕΟΚΑ για την εκδίωξη των Άγγλων, που οι Τούρκοι δεν τον είδαν με καλό μάτι.
Οι εφημερίδες έγραφαν συνεχώς για μυστική βοήθεια των ομογενών προς τους Κυπρίους και για εράνους στις εκκλησίες και στα σωματεία, κάτι που εξόργιζε και τον απλό λαό, επειδή η Ελληνική εξέγερση στην Κύπρο στρεφόταν εναντίον των τουρκικών σχεδίων.

Το σχέδιο ήταν καλά οργανωμένο.
Στις 3 Σεπτεμβρίου η γυναίκα του Τούρκου προξένου στη Θεσσαλονίκη κάλεσε έναν Έλληνα φωτογράφο και ζήτησε να της φωτογραφίσει ως …ενθύμιο, επειδή την επόμενη ημέρα θα επέστρεφε στην πατρίδα της.
Το προξενείο της Θεσσαλονίκης στεγάζεται και σήμερα στο σπίτι που ζούσε ο Τούρκος ηγέτης Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος είχε γεννηθεί στη συμπρωτεύουσα…

Το βράδυ της 5ης Σεπτεμβρίου ο ελληνικής υπηκοότητας μουσουλμάνος φοιτητής στην Πόλη Οκτάι Ενγκίν έφτασε στη Θεσσαλονίκη με ένα πακέτο που του είχαν ¨ετοιμάσει¨, μία βόμβα, η οποία τοποθετήθηκε από τον… κλητήρα του προξενείου στον περίβολο του κτηρίου.
Η βόμβα, μικρής ισχύος, εξερράγη τα ξημερώματα, έσπασαν μερικά τζάμια στο κτήριο και κανείς δεν τραυματίστηκε.
Η εικόνα όμως, που πήραν οι Τούρκοι ήταν εντελώς διαφορετική.
Σε έκτακτη έκδοσή της η εφημερίδα Istanbul Express δημοσίευσε φωτογραφίες (αυτές του ενθυμίου…) που είχαν παραποιηθεί φριχτά κι απεικόνιζαν ένα κτήριο εντελώς κατεστραμμένο.

Αυτό ήταν και το σύνθημα για την έναρξη του πογκρόμ, το οποίο κάποιοι προσπάθησαν να φανεί ως… οργή και αγανάκτηση των Τούρκων για την προσβολή που έγινε στον ηγέτη τους, όμως ήταν ένα απολύτως οργανωμένο σχέδιο, που είχε την σφραγίδα ακόμα και τότε πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές.



Οι θηριωδίες τη νύχτα της 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου

Έχει καταντήσει τετριμμένο πια να γράφουμε ότι ¨δεν περιγράφεται με λέξεις αυτό που συνέβη¨.
Εκείνη η νύχτα, 6η προς 7η Σεπτεμβρίου, είναι ίσως από τις λίγες φορές που η πένα βουβαίνεται πραγματικά και δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει.

Στις θηριωδίες των Τούρκων οι Ρωμιοί έμεινα σαστισμένοι, δεν μπορούσαν να πιστέψουν αυτό που γινόταν…
Άνθρωποι οπλισμένοι με ρόπαλα, λοστούς, αξίνες, φτυάρια, αλλά και δυναμίτη και βενζίνη έφταναν με λεωφορεία και τρένα από κάθε σημείο της χώρας, με δρομολόγια που είχαν ξεκινήσει πριν καν γίνει γνωστό το γεγονός της έκρηξης στην Πόλη!
Αμέσως επιδόθηκαν σε έργο τόσο καταστροφικό και τόσο μεθοδικό που τρομάζει…
Φυσικά οι ¨στόχοι¨, τα σπίτια, τα μαγαζιά, οι εκκλησίες, τα σχολεία, ακόμα και τα νεκροταφεία των Ελλήνων είχαν ¨επισημανθεί¨ με ακρίβεια, γι΄ αυτό και καταστράφηκαν σχεδόν αποκλειστικά ελληνικά κτήρια…
Για ένα ολόκληρο βράδυ οι Τούρκοι σκότωναν, βίαζαν, κατέστρεφαν, ρήμαζαν, βεβήλωναν…

Η τουρκική κυβέρνηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο, υποτίθεται για να προστατεύσει τον πληθυσμό, αλλά σε πολλές περιπτώσεις άφησε τους φονιάδες να δρουν ανεξέλεγκτα…
Ο απολογισμός;
Τουλάχιστον 30 νεκροί και εκατοντάδες άλλοι κακοποιημένοι.
Οι περισσότεροι ιερείς γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, ο επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου, ο μητροπολίτης Ηλιούπολης Γεννάδιος παραφρόνησε από τα χτυπήματα που δέχτηκε…
Πάνω από 2.000 ήταν οι βιασμοί, εκ των οποίων μόνο το 10% καταγγέλθηκε…
Καταστράφηκαν ολοσχερώς 1.004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2.500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές.
Καταστράφηκαν επίσης 4.348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε δύο κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην μονή Βαλουκλή…



Συνέθλιψαν την καρδιά των Ρωμιών

Ο ελληνισμός της Πόλης δέχτηκε χτύπημα στην καρδιά του εκείνο το βράδυ.
Αφ΄ ενός επειδή πολλοί κατεστραμμένοι οικονομικά και ψυχικά Ρωμιοί πήραν τον δρόμο για την Ελλάδα και όσοι έμειναν δεν πήραν τίποτα για να συνεχίσουν την ζωή τους.
Οι ζημιές σύμφωνα με ουδέτερους αναλυτές υπολογίζονται σε 300 εκ. δολάρια, περίπου 2 δις δολάρια σημερινά.
Οι αποζημιώσεις που ενέκρινε η τουρκική κυβέρνηση αντιστοιχούσαν μόλις σε 10 εκ. τουρκικές λίρες, δηλαδή… 1% του συνολικού ποσού.
Κάποιοι επιχειρηματίες, μάλιστα που είδαν τα μαγαζιά τους να γίνονται ένα με το χώμα εκείνο το βράδυ, υποχρεώθηκαν σε λίγους μήνες να καταβάλλουν και… φόρο κερδοφορίας!

Η τότε ελληνική κυβέρνηση με τον πρωθυπουργό Παπάγο στο κρεβάτι λόγω της σοβαρής ασθένειάς του δεν αντέδρασε καθόλου.
Ο Αμερικανός υπουργός εξωτερικών Ντάλες κάλεσε τις δύο πλευρές (!) να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση!
Μόλις ένα μήνα μετά, όταν πια στην πρωθυπουργία είχε αναδειχτεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αποφασίστηκε να μην μετάσχει η Ελλάδα στα γυμνάσια του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο σε ένδειξη διαμαρτυρίας…

Οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν, λέει, πάνω από 3.000 άτομα το βράδυ εκείνο…
Τελικώς κρατήθηκαν μόνον 17!
Το δικαστήριο στήθηκε τον Ιανουάριο του 1957 και όλοι τους αθωώθηκαν…
Ο πρωθυπουργός Μεντερές, ο οποίος μετά το πραξικόπημα του Τζεμάλ Γκιουρσέλ το 1960 λογοδότησε ανάμεσα στα άλλα και για το πογκρόμ, καταδικάστηκε σε εξαετή φυλάκιση…
Για την κατηγορία της κατάχρησης κεφαλαίων του επιβλήθηκε ποινή 14 ετών…
Ο Οκτάι Ενγκίν, ο φοιτητής που είχε μεταφέρει τη βόμβα, έλαβε και κυβερνητικά αξιώματα, διορίστηκε αργότερα νομάρχης στην περιοχή του Νεβσεχίρ…

Πηγή: Εφημερίδα ¨Φίλαθλος¨ 6/9/2009
Επιμέλεια: Αργ. Παγαρτάνης

ΥΓ. Δεν είναι επετειακό 11 ημέρες μετά, αλλά στις επετείους όλοι αναφέρονται.
Ζητώ συγγνώμη για το μέγεθος του κειμένου, αλλά δεν κόβεται τίποτα!